Osmanlı Mimarisinin Yapısı ve Özellikleri

 ERKEN DÖNEM OSMANLI MİMARİSİ

Erken dönem mimarisi 1299 yılında Osmanlı Devleti’nin Osman Gazi tarafından Söğüt’de Osmanlı’nın tarafından kurulması ile 1501 yılında Bayezid Camii’nin (1501-1505) inşaatının başlaması arasındaki dönemi kapsar. Bazı araştırmacılar ise bu dönemin Edirne’de yer alan Üç Şerefeli Cami inşaatının 1437 yılında tamamlanmasıyla bittiğini kabul ederler.] 1437 yılında inşaatı tamamlanan Üç şerefeli Camii hem erken dönemin en önemli yapıtlarından kabul edilmektedir; hem de klasik dönemin özelliklerinden olan iç avluya sahip planlar ve ana kubbe öğelerinin ilk kez uygulandığı bir yapıdır.

Bu döneme ait yapılar ağırlıklı olarak İznik, Bursa ve Edirne şehirlerinde yer aldı. Osmanlı mimarisine ait ilk uygulamalar İznik’te inşa edildi. Ancak 1335 ile 1365 yılları arasında başkent olan Bursa’da daha anıtsal uygulamaların gerçekleşmesi nedeniyle bu döneme Bursa üslubu adı da verilir. 1365 ile 1453 yılları arasında devlete başkentlik yapmış olan Edirne’de ise ağırlıklı olarak cami ve medrese inşa edildi. Bizans mimarisi ve Selçuklu mimarisi etkilerini taşısa da bu dönemde klasik döneme dayanak oluşturacak fikirlerin ilk uygulamaları gerçekleşti. Ayrıca Klasik dönemin en önemli mimari kavramlarından birisi olacak kubbe kullanılması pratiği ortaya çıktı.

1333 ile 1334 yıllarında inşa edilen Hacı Özbek Camii Osmanlı mimarlık tarihinde inşa edilmiş ilk cami olarak kabul edilir. İznik’te yer alan bu yapı aynı zamanda tek kubbeli Osmanlı camii türüne de ilk örnektir. Dönemin kaydadeğer diğer yapılarının başında 1472 yılında inşa edilen Çinili Köşk gelmektedir. Çinili Köşk Osmanlı mimarisinde daha sonra pek rağbet görmeyecek olan çininin dış kaplama olarak kullanıldığı nadir uygulamalardan biridir.[ Erken dönem Osmanlı mimarisine örnek verilebilecek diğer bir uygulama da Osmanlı İmparatorluğu’nun yaklaşık 600 yıllık tarihinin 400 yılı boyunca devletin idare merkezi olarak kullanılan ve Osmanlı Padişahları’nın yaşadığı mekân olan Topkapı Sarayı’dır

CAMİLER

Hacı Özbek Camii (İznik), Osmanlıların yaptığı ilk camidir.

Yeşil Camii (İznik)

Ulu Camii (Bursa)

Yeşil Camii (Bursa)

Hüdavendigar Camii (Bursa)

Eski Camii (Edirne)

Üç Şerefeli Camii (Edirne)

Hacı Bayram Camii (Ankara)

MEDRESELER

Süleyman Paşa Medresesi (İznik), Osmanlıların yaptığı ilk medresedir (Orhan Bey zamanında).

Lala Şahin Paşa Medresesi (Bursa)

Yıldırım Medresesi (Bursa)

Yeşil Medrese (Bursa)

ANIT MEZARLAR

Yeşil Türbe (Bursa)

Hacı Bayram Türbesi (Ankara)

KLASİK DÖNEM OSMANLI MİMARİSİ

1501 ile 1703 yılları arasında hâkim olan Klasik dönemin örnekleri ağırlıklı olarak İstanbul’da yer alır. Özel mülkiyet kavramının olmamasından dolayı sivil mimari örneklerin olmadığı bu dönemde daha çok dinî yapılar ve kamu yapıları inşa edildi. Klasik dönemin mimarlarının genel yaklaşımı yüksek ve görkemli yapılar inşa etmek yönündeydi. Bu sebepten erken dönemde uygulanmaya başlanan kubbeli ve merkezî planlı yapılar, klasik dönemde daha anıtsal ölçeklerde uygulandı. Bu dönemi etkileyen önemli yapılardan birisi de 537 yılında inşa edilen Ayasofya idi. Ayasofya gibi büyük ana kubbelerin inşa edilebilmesi için yarım kubbelerin kullanılması pratiği de bu dönemde yaygınlaştı. Bu amaçla inşa edilen yapıların başında gelen camilerde ağırlıklı olarak kubbeli ve yan kubbeli örtüler ve tavanı destekleyen filayak destek sistemleri kullanıldı. Malzeme olarak küfeki taşı ve mermerin sıklıkla kullanıldığı klasik dönem yapılarının tasarımında genelde yukarıdan aşağıya inildikçe genişleyen bir tasarım kompozisyonu hâkim oldu.

CAMİLER

Fatih Camii, İstanbul’daki ilk camidir.

Beyazıd Camii (İstanbul)

Haseki Camii (İstanbul), Mimar Sinan’ın ilk eseridir.

Şehzade Camii (İstanbul), Mimar Sinan’ın çıraklık eseridir.

Süleymaniye Camii (İstanbul), Mimar Sinan’ın kalfalık eseridir.

 Selimiye Camii (Edirne), Mimar Sinan’ın ustalık eseridir.

Sultan Ahmet Camii (İstanbul)

Yeni Camii (İstanbul)

etkisinde gelişme göstermiştir.

MEDRESELER

Haseki Medresesi (İstanbul)

Şehzade Medresesi (İstanbul)

Rüstem Paşa Medresesi (İstanbul)

Mihrimah Sultan Medresesi (İstanbul)

Selimiye Medresesi (Edirne)

ANIT MEZARLARI

Eyüp Sultan Türbesi (İstanbul)

Fatih Sultan Mehmet Türbesi (İstanbul)

Yavuz Sultan Selim Türbesi (İstanbul)

Barbaros Hayrettin Türbesi (İstanbul)

Kanuni Sultan Süleyman Türbesi (İstanbul)

GEÇ DÖNEM OSMANLI MİMARİSİ

Bu dönem Osmanlı mimarisinin görüntüsü, geçmiş dönemlere oranla değişik özellikler göstermektedir. Kültür ve sanat, siyasal başarısızlıkların süreklilik kazandığı 18. yüzyıla kadar önemli ölçüde geleneksel bütünlüğünü korumuştur. 18. yüzyıldan itibaren batı etkilerinin yoğunluğu duyulmaya başlamıştır. Bu yüzyılda özellikle Fransa ile kurulan siyasal yakınlaşma Osmanlı sanatı üzerinde oldukça etkili olmuştur. Böylece Osmanlı sanatı, 18. yüzyıldan itibaren batı sanatının etkisinde gelişme göstermiştir.

İstanbul Nur-u Osmaniye Camii (1748–1755)

İstanbul Lâleli Camii (1763)

İstanbul Nusretiye Camii (1826)

İstanbul Dolmabahçe Camii (1853)

İstanbul Ortaköy Camii (1854)

İstanbul Aksaray Valide Camii (1871)