Bir Tasarım Modeli Olarak Mimarlık Nedir ?

Bir tasarım modeli olarak mimarlık nedir? Bu soruyu kısaca şöyle yanıtlayabiliriz: Mimari yapı, belli bir biçim verilmiş mekandır.

   Mimarlığın Antikite’den günümüze kadar geçerliğini koruyan temel birtakım kategorilere dayandığını söyleyebiliriz. Örneğin, De Arcitectura (Mimarlık üstüne) adlı yapıtıyla bu kategorileri ilk kez belirleyen Vitrivius’a göre, bir mimari yapıyı belirleyen temel kategoriler şunlardır:

1.      ✔ Firmatias (kalıcılık, sağlamlık)

2.      ✔ Ultilitas (kullanışlılık, rahatlık)

3.       ✔Venustas (güzellik)

Leon Battista Alberti ise De Re Aedificatoria (Mimarlık Üstüne) adlı yapıtında aynı kategorileri farklı bir sırayla tekrarlar:

1.       ✔Comodita (kullanışlılık)

2.       ✔Perputuita ( kalıcılık, sağlamlık)

3.      ✔Bellezza (güzellik)

   Bu kategorilere göre, mimari yapı öncelikle sağlam, doğal etkenlere karşı dirençli olmalı ve yere sağlam oturacak şekilde tasarlanmalıdır. Ayrıca işlevsel ve amacına uygun olmalıdır.

   İşlevsellik sorununa epistemolojik açıdan bakacak olursa, ereksellik ile işlevselliğin farklı değerler olduğunu görürüz. İşlevsellik burada tasarımsal bir anlama sahiptir. Mimarinin evrensel dilidir. Ereksellik isse bu evrensel dilin bir ögesidir. Ereksellik, madde ve biçim arasında yer alan bir üçüncü öğedir. Bu üç öğeden hiçbiri diğerlerinden daha öncelikli değildir; her üç öge de eşdeğerdir. Mimar yaratıcı hayal gücünü kullanarak, bu üç öğeden oluşan mimari dilde özgün bir mekan meydana getirir. Her mimari yapı madde, biçim ve erekselliğe dayalı özgün bir dili, başka bir deyişle, semantik bir yapıyı ifade eder. Mimaride karşılaştığımız klasik, barok, modern ve postmodern gibi oluşumlar aslında mimari dilin değişik semantik modelleridir.

   Şimdi söylediklerimiz modern ve post modern mimaride birkaç tespitle gösterelim. Aydınlanma ’ya rasyonel, akılcı temellere dayanan modern mimari, başta bezeme olmak üzere bütün geleneksel ögeleri atarak işe başlar ve mimari dili saflaştırarak ‘’salt mimari’’ ye minimalist ve pürist bir dile ulaşmak ister. Bu dil mimarinin temel ögeleri olan madde, biçim ve ereksellik değerlerinin özgün bir uyumudur. Aslına bakılırsa, mimari Antikite’den beri bir semantik model olarak anlaşılmıştır. Modern mimari ise bu tarihsel ve geleneksel mimari değerlerden gitgide uzaklaşarak ‘’yoksullaşır’’; nihayetinde bir ‘’teknik sistemler göstergesi’’ haline gelir. Yalınlığı amaçlayan mimari yapı dikaçı ve küpün dikdatörlüğüne teslim olur.

   Mimari yapıların işlevselliği, onların yaşamsal bir gerçekliğe sahip olduğunu gösterir. Mimari yapılar yaşamın içinde yer alırlar ve yaşamları pay alırlar. Başka türlü söylersek, insanla beraber yaşarlar. İnsan yaşamına katıldıklarından, o yaşamda egemen olan nedenselliğe ve zorunluluğa tabi olurlar.

   Mimari   yapı kategorilerinden bir diğeri de güzelliktir. Bu kategori, mimari yapının sağlam ve işlevsel olduğu kadar güzel de olması gerektiğini ifade eder. Peki, bir mimari yapının ‘’güzel’’ olması ne demektir? Bir yapı, örneğin, konut, cami ya da okul olarak değil de salt mimari yapı olarak nedir? Bu saydığımız yapılar biçim verilmiş birer mekan göstergesidirler. Başka türlü söylersek, onlarda bir mekan-biçim ilgisi söz konusudur. Ancak, bu ilgi çok kapsamlıdır ve bu kapsam içine kulübeden saraya kadar tüm mimari yapılar girer. Ancak bir yapı özgün bir mekan-biçim ilgisini ortaya koyabilir. O zaman sıradan bir yapı olmaktan çıkar, kendine özgü bir mimari yapı olur. Böyle bir yapı sanatsal bir mimari tasarımı gösterir ve adına sanat yapıtı denir.

Bir mimari yapı sanat yapıtı olduğunda varlık kategorileri de değişmiş olur: o artık bir estetik varlıktır ve gerçek bir varlık ile gerçekdışı bir varlığın bütünlüğünü gösterir. Böyle bir bütünlük özgün bir mekan-biçim ilgisine dayanıyorsa, meydana gelen yapıt bir mimari sanat yapıtı olur. Bu bakımdan bir mimari sanat yapıtı ile herhangi bir sanat yapıtı örneğin, bir resim yada heykel arasında hiç bir fark yoktur.